کارکردهای اقتصادی و اجتماعی وقف از شاه عباس اول تا اواخر دوره صفوی

چکیده: سنت وقف یکی از فعالیت هایی است که از ادوار گذشته تا کنون در تمامی جوامع وجود داشته است. در ایران نیز این سنت از زمان باستان به صورت یک اعتقاد مذهبی دیده می شود؛ اما مهمترین دوره رونق و شکوفایی سنت وقف در تاریخ ایران مربوط به عصر صفوی می باشد. که از جمله دلایل آن ، علاقه زمامداران این سلسله به وقف اموال در جهت رونق و آبادانی بقاع متبرکه شیعه و ماهیت دینی حکومت ایشان بوده است. به نحوی که در زمان شاه عباس اول ، املاک بسیاری به اموال موقوفه افزوده شد. در این دوره نیز مانند ادوار پیشین نهاد وقف به عنوان نهادی رسمی دارای تاسیسات دیوانسالاری و کارمندان و متصدیان خاص خود بوده است. کارکردهای اجتماعی وقف در این دوران، در جهت رفاه حال زائران در سفرهای زیارتی، نقش بسیاری داشته است. در اصل وقف به عنوان یک موضوع اجتماعی در مواردی مانند وقف کاروانسراها، حمّام ها ، قنات ها، مدارس ، مساجد و همچنین وقف در جهت انجام مراسم مذهبی به ویژه عزاداری ماه محرم به پیشبرد ارزشهای اجتماعی و مذهبی کمک شایان توجهی می نموده است. درآمدهای حاصل از موقوفات ، به نحو قابل توجهی در موارد اجتماعی نیز به مصرف می رسید. موقوفات زنان نیز در این دوران ، اهمیت بسیاری داشته است این واقفان از طبقه خاصی نبوده و شامل بانوان درباری و زنان عادی می شدند. کارکردهای اقتصادی وقف نیز بخصوص در زمینه های وقف املاک و اراضی موقوفه حائز اهمیت بسیار می باشد. در این پژوهش به بررسی کارکردهای اجتماعی و اقتصادی وقف از زمان شاه عباس اول تا اواخر دوره صفوی پرداخته شده است. که یک دوره زمانی از (996 تا 1148 ه.ق )را شامل می شود.